Drieluik deel 2: Ruimte voor Schuld

woensdag 22 augustus 2012 - Gemeenteschulden en begrotingstekorten van gemeenten veroorzaken grote problemen. Maar hoe komt dat nu eigenlijk? Door analyse van de gegevens van 412 gemeenten in 2006 en 2010, en de ontwikkeling tussen 2006 en 2010 is een redelijk betrouwbaar antwoord mogelijk.

Dit is het tweede deel van een drieluik over de staat van lokaal bestuur. Deel 1 heet "Wegkijken van de Werkelijkheid". Er gaat een audit komen van het lokale bestuur, maar die is naar verwachting vooral theoretisch, terwijl er vijf grote problemen zijn in het Nederlandse lokale bestuur.

Deel 3 heet "Griekenland aan de Rotte". Hoe komt Lansingerland aan de grote schulden (280 miljoen), en hoe komt Lansingerland er weer vanaf? Wat blijkt: het ligt niet aan de eurocrisis of de bouwcrisis, maar aan overmatig geld uitgeven.

Het volledige artikel "Ruimte voor Schuld" staat hieronder in de bijlage. Nu volgt de samenvatting.

Schulden zijn het best weer te geven als de netto schuld van gemeenten ten opzichte van hun inkomsten. Gemeenten met hogere inkomsten mogen naar verhouding ook wat meer lenen, zonder dat het gênant wordt.

De gegevens om een onderzoek te doen naar de oorzaken van schulden worden op een presenteerblaadje aangereikt. Variabelen die invloed hebben op de uitgavenbehoeften van gemeenten, die verband houden met een juiste toerekening van het gemeentefonds, en die te maken hebben met de gemeentelijke belastingdruk, worden verplicht door gemeenten gerapporteerd via een wet die ook de onder curatelestelling regelt van gemeenten die het te bont maken.

Gemeenteschulden houden vooral verband met structurele kenmerken. Potentiële politieke invloed op de ontwikkeling van schulden en gemeente-inkomsten tussen 2006 en 2010 is lastig te isoleren, maar is aanwezig. Als we het hebben over het kengetal netto schuld als aandeel in de exploitatie, is er grosso modo een daling van dat kengetal bij veel VVD-stemmen (de schulden dalen), en bij CDA en SGP (inkomsten stijgen). Een stijging van het gemeente-inkomen komt neer op een lastenverhoging, dan wel een overheveling van belastinggeld van Rijk naar gemeente. Het is afhankelijk van de politieke bril van de toeschouwer hoe men dit waardeert. Linkse partijen hebben geen significant verband met stijging of daling van schulden of gemeente-inkomen. Een verklaring zou kunnen zijn dat de VVD meer gefocust is op de schuldsituatie, en de linkse partijen er pragmatischer mee omgaan.

Het lijkt erop dat het met gemeenten zo is als met auto's. Gemeenten met bepaalde kenmerken zijn als "Hummers": ze zijn niet zuinig te besturen. Het recept voor lagere netto schulden ten opzichte van de exploitatie (het gemeente-inkomen):

* bouw, zodat de bouwvoorraad afneemt, en de totale gemeentegrond per inwoner afneemt. Als je veel bouwvoorraad hebt, bepaalt dat de schuld, en doen andere zaken er niet zo veel toe. Maar, stel dat je slaagt de bouwvoorraad te laten dalen, dan kun je alsnog problemen krijgen om de gemeentebegroting gezond te houden vanwege die andere variabelen.
* bouw woningen met een grotere voetafdruk, en minder gestapelde bouw, vooral in de kernen. Dat zal vooral hogere inkomens en weinig starters (jongeren) aantrekken.
* koester de niet-westerse migranten, en hun positieve invloed op het gemeente-inkomen, maar houd in het oog dat op termijn dat voordeel kan verdwijnen. Of sneller als mocht blijken dat de invloed vooral komt door irrationele beleidsmaatregelen, en het beleid wordt gewijzigd.

Het is maar de vraag of het Gemeentefonds wel goed is berekend. Als de ruimtelijke structuur van gemeenten blijkbaar een factor is in het maken van schulden, wordt niet voldaan aan de doelstelling: dat gemeenten bij een gelijke belastingdruk een gelijkwaardig voorzieningenniveau aan kunnen bieden. Als gemeenten schulden maken, gerelateerd aan structurele kenmerken, dan is er blijkbaar een hogere inkomensbehoefte. Het lijkt of gemeenten niet voldoende geld krijgen voor jongeren, en te veel geld voor niet-westerse migranten. Overigens hebben niet-westerse migranten een gunstige invloed op de verhouding schulden/gemeente-inkomsten.

Categorie: Epistels